کاهش شنوایی شغلی: انواع، علت، علایم، درمان و پیشگیری

میلیون ها کارگر هر روزه در محل کار خود در معرض سر و صدا هستند و اگر این سر و صدای محیط کار کنترل نشود می‌تواند منجر به از دست دادن دائمی شنوایی شود. آسیب برگشت ناپذیر به شنوایی فرد در اثر صدا، یکی از رایج ترین مشکلات سلامتی است و از آنجایی که اثرات آن به مرور زمان ایجاد می‌شود، تشخیص آن دشوار است. در تمام صنایع، افت شنوایی صنعتی همچنان به عنوان یک بیماری شغلی با درگیر کردن بیشترین تعداد افراد شناخته می‌شود و حدود 75 درصد از کل ادعاهای بیماری شغلی را تشکیل می‌دهد.

انواع افت شنوایی

سه نوع کاهش شنوایی اصلی وجود دارد که عبارتند از: 1) حسی عصبی 2) هدایتی 3) مختلط

کاهش شنوایی حسی عصبی

به علت آسیب به عصب شنوایی یا سلولهای گیرنده صدا در گوش داخلی انسان ایجاد میشود. کاهش شنوایی ناشی از صدا، کاهش شنوایی ناشی از مواد شیمیایی، پیرگوشی، ضربه به سر بویژه قسمتهای پس سری و … جز این دسته قرار میگیرد.

کاهش شنوایی هدایتی

به علت آسیب به پرده گوش و استخوانچه ها گوش میانی و یا ایجاد آسیب در کانال گوش خارجی ایجاد میشود. بعنوان مثال کاهش شنوایی بدنبال ضربه به سر بویژه در قسمت گیجگاه یا عفونتهای گوش در این دسته قرار میگیرد

کاهش شنوایی مختلط

در این نوع آسیب وارده به گوش بصورت ترکیبی از اانواع فوق میباشد

عوامل موثر در ایجاد افت شنوایی ناشی کار

• مواجهه با صدای بلند: صداهای آسیب رسان محل کار میتواند به دو صورت باشد
  • سر و صدا کوبه ای. مواجهه با سر و صدا کوبه ای، باعث افت شنوایی بیشتری نسبت به مواجهه با سر و صدا مداوم می‌شود.
  • تداوم مواجهه با صدای بلند ، به مرور زمان، باعث کاهش شنوایی می‌شود. سر و صدا هنگامی که به 85 دسی بل یا بالاتر می رسد، صدای بلند (یا خطرناک) در نظر گرفته می‌شود
• مواد شیمیایی اتوکسیک. مواجهه با مواد شیمیایی خاص، به نام مواد اتوتوکسیک، ممکن است باعث از دست رفتن شنوایی یا تعادل شود، حتی بدون مواجهه با سر و صدا. این اختلالات شنوایی بر روی بسیاری از مشاغل و صنایع، از ماشین کارگران تا آتش نشانان تاثیر می‌گذارد. مواد شیمیایی اتوتوکسیک عبارتند از:
  • حلال های آلی: مثلا تولوئن، اتیلن، استایرن، زایلن، اتیل بنزن، تری اتیلن
  • فلزات سنگین: مثلا جیوه، سرب ، توریوم، کبالت، لیتیوم
  • گازهای خفقان آور: مانند مونوکسید کربن، سیانید هیدروژن
  • آفت کش ها
• ارتعاش: تحقیقات نشان داده است که مواجهه با ارتعاش میتواند سبب آسیب به سلولهای گیرنده شنوایی و کاهش شنوایی حسی بشود.

  سطوح صدا

در جدول زیر نمونه هایی از سطوح مختلف شدت صدا در محیطهای گوناگون نشان داده شده است

 

صداهای مختلف	شدت (dB)
سکوی پرتاب موشک	180
هواپیمای جت	140
شلیک گلوله	130
بوق ماشین	120
دریل بادی	110
ابزار برقی	100
مترو	90
رستوران های شلوغ	80
ترافیک	75
صحبت معمولی افراد	66
خانه ساکت	55
کتابخانه	40
نجوای آرام	30

صداهای بالاتر از 80 دسی بل (dB، واحد اندازه گیری بلندی صدای یا قدرت ارتعاش صدا است) می‌توانند لرزشی با شدت بالا ایجاد نمایند به گونه ای که به سلولهای گیرنده صدا در گوش داخلی آسیب برسانند. این امر به احتمال زیاد در صورتی رخ می‌دهد که صدا برای مدت زمان طولانی ادامه یابد.

سایر عوامل خطرزا برای کاهش شنوایی شغلی

فقط تفاوت در شرایط مواجهه با صدا و یا مواد اتوتوکسیک ، بر روی میزان خطر آن بر افت شنوایی تاثیر نمی‌گذارد، بعضی عوامل بیولوژیکی مانند جنسیت، سن، نژاد / قومیت، ژنتیک و بحث سلامت عمومی فرد نیز می‌توانند بر حساسیت کارکنان به اثرات سر و صدا تاثیر بگذارند..

• سن. سن بالا به شدت با کاهش شنوایی مرتبط است.
• جنسیت. مردان بیش از زنان دچار افت شنوایی می‌شوند.
• وراثت. علت استعداد بعضی افراد در ابتلا به کاهش شنوایی ناشی از سر و صدا به این مورد ارتباط دارد
• قومیت. سفیدپوستان قفقازی (که اکثر نژادهای ساکن ایران در این دسته طبقه بندی میشود) بیشتر از آفریقایی آمریکایی ها دچار افت شنوایی می‌شوند.
• مصرف داروهای اتوتوکسیک: سیس پلاتین، آمینوگلیکوزید و … میتواند فرد را مستعد کاهش شنوایی حسی عصبی بکند.
• بیماریهای متابولیک همچون فشار خون بالا ، چربی خون بالا، اختلالات تیروئیدی، بیماری قند و … فرد را مستعد کاهش شنوایی حسی عصبی میکند.
• استعمال دخانیات. طبق تحقیقات انجام شده مصرف دخانیات میتواند در بروز کاهش شنوایی نقش داشته باشد

مشاغلی که خطر بالای افت شنوایی ناشی از سر و صدا دارند

اشخاصی که در برخی مشاغل خاص کار می‌کنند بطور خاص بیشتر در معرض خطر افت شنوایی ناشی از مواجهه با سر و صدا قرار دارند، برخی از این مشاغل عبارتند از:

• افسران پلیس
• کارگران کارخانه
• معدنچیان
• کارگران صنایع سنگین
• متخصصان صنعت سرگرمی
• موسیقی دانان
• کارگران کشتیرانی
• کارگران ساختمانی
• کارگران نظامی
• کشاورزان
• کارگران دریایی
• غواصان حرفه ای
• آتش نشانان
• کارگران هواپیمای غیر نظامی
• کارگران راه آهن

علائم کاهش شنوایی شغلی چیست؟

  

افت شنوایی شغلی به تدریج وسعت می‌یابد، به طوری که ممکن است قبل از اینکه خود فرد متوجه شود، مقدار قابل توجهی از شنوایی خود را از دست داده باشد. در مراحل اولیه، فرد ناچار است صدای تلویزیون را زیاد کند تا قادر به شنیدن آن باشد یا ممکن است در شنیدن مکالمات در گروهها یا هنگامی که سر و صدای پس زمینه وجود دارد، مشکل داشته باشد. با بدتر شدن افت شنوايی، حتی فهم مطالب در یک مکالمه آرام فردی در یک فضای ساکت، دشوار می‌شود. در مراحل اولیه فرد ممکن است از کاهش شنوایی خود در فرکانس های بالا آگاهی نداشته باشد، اما به راحتی می‌تواند آن را با تست شنوایی (ادیومتری) تشخیص داد. در واقع شناسایی زودهنگام کاهش شنوایی شغلی و سپس انجام اقدامات لازم برای پیشگیری از از دست رفتن بیشتر شنوایی مهم است.

اثرات ناشی از افت شنوایی ناشی از سر و صدا

• افت شنوایی ناشی از سر و صدا یک مشکل دائمی است که بر روی توانایی ارتباط برقرار کردن فرد با خانواده، دوستان و همکاران اثر می‌گذارد.
• وقتی فرد قادر به شنیدن صدای ماشین آلات در حال حرکت و هشدارها نباشد، می‌تواند برای امنیت فرد خطر آفرین باشد.
• بسیاری از مبتلایان به افت شنوایی ناشی از سر و صدا یک صدای وزوز (که حتی بعد از حذف منبع صدا هم شنیده می‌شود) در گوش خود حس می‌کنند که می‌تواند شدیداً استرس زا و آزار دهنده باشد.

تست ها و آزمایشات تشخیصی کاهش شنوایی شغلی

• معاینه فیزیکی: شامل بررسی مجرا ، پرده و استخوانچه های گوش توسط اتوسکوپ – تستهای دیاپازونی و …
• انواع ادیومتری: که در تعیین سطح آستانه های شنوایی افراد و میزان درک گفتاری فرد کمک میکند
• تستهای بررسی مسیر عصب شنوایی از گوش داخلی تا کورتکس مغزی
• روشهای رادیولوژی همچون CT-SCAN و MRI

پیشگیری از کاهش شنوایی شغلی

بهترین راه پیشگیری از کاهش شنوایی ناشی از سر و صدا در محل کار، کنترل سطح صدا بخصوص در منبع تولید صدا می‌باشد:

• هنگام خرید ماشین آلات یا دستگاه ها، اطلاعات مربوط به سطح صدای آنها را از فروشنده تهیه نمایید تا آگاهانه برای خرید آن تصمیم بگیرید. تا حد امکان سعی شود دستگاههایی خریداری شود که میزان صدای تولیدی آنها از حدود مجاز فراتر نرود.
• ماشین آلات و دستگاه های پر سر و صدا را به مناطقی که هیچ کارگری وجود ندارد یا کارگران کمی وجود دارند (به عنوان مثال به خارج از ساختمان یا یک اتاق اختصاصی) منتقل نمایید.
• در صورتیکه ماشین آلات / دستگاه های پر سر و صدا باید در محل کار باقی بمانند، آن را در محفظه ای با عایق صدا قرار دهی تا از انتشار صدای این دستگاهها جلوگیری شود.
• جاییکه محفوظ کردن دستگها امکان پذیر نباشد، سر و صدا را با روشهای مهندسی کاهش دهید، مانند:
  • دیواره ها و پانل ها را با مواد تضعیف کننده صدا بپوشانید
  • اتصالات ضد ارتعاش نصب نمایید و در محلهایی که بعلت ارتعاش صدا تولید میکنند ضربه گیر نصب شود .
  • روی سیستم های اگزوز صدا خفه کن نصب نمایید
  • با تعمیر و نگهداری مناسب دستگاهها و روغن کاری بموقع ، از لرزش و سر و صدای ناشی از فرسودگی آنها جلوگیری نمایید
• در محلهایی که سطح سر و صدا به هر دلیلی بالاتر از 85 dB (A) باشد، اطمینان حاصل نمایید که کارکنان در مناطق مشخص شده، از گوشی های محافظتی استفاده می‌کنند.
• مدت زمان مواجهه کارگران با صدا را می‌توان با شیفتی کردن کار و یا چرخش کارگران در قسمتهای مختلف کاهش داد.
• در محلهایی که سطوح بالای سر و صدا وجود دارد و امکان کاهش صدا به راحتی میسر نیست در صورتیکه کار فرد اجازه دهد میتوان برای کارگر کانکسهایی قرارداد که از داخل آن کار کند
• در نهایت بعنوان آخرین قدم میتوان از وسایل حفظت شخصی همچون گوشی های محافظ استفاده کردد که لازم است قبل از استفاده کفایت این گوشیها در کاهش صداهای بلند توسط کارشناسان بهداشت حرفه ای تعیین گردد.

درمان کاهش شنوایی شغلی

افت شنوایی شغلی ناشی از سر و صدا اغلب ماندگار است. اهداف درمان عبارتند از:

• جلوگیری از افت بیشتر شنوایی
• بهبود ارتباط برقرار کردن فرد با سطح شنوایی باقیمانده با استفاده از وسایل کمکی شنوایی (مانند سمعک)
• بهبود مهارت های مقابله ای (مانند لب خوانی)

سوالات متداول

آیا میتوان بصورت تخمینی متوجه شده که سطح صدای یک محیط بیشتر از حد مجاز هست یا خیر؟

موارد زیر کمک میکند تا افراد متوجه شوند که احتمالا سطح صدای محیط بالاتر از حدود مجاز می‌باشد:

• در هنگاه حضور در آن محیط فرد نمی‌تواند صدای فردی که در فاصله 90 سانتی وی صحبت می‌کند را بشنود.
• پس از خروج از یک منطقه پر سر و صدا، احساس وزوز یا صدای زنگ در گوش داشته باشد.
• پس از مواجهه با سر و صدا،  دچار مشکل در فهم صحبت می‌شود؛ یعنی فرد می‌تواند صحبت مردم را بشنود، ولی درک آن برای فرد مشکل می‌شود.

  آیا با استفاده از گوشی های محافظ شنوایی می‌توان صداهای هشدار دهنده، مانند بوق های هشدار را شنید؟

واقعیت این است که شنیده نشدن صدای هشدارها، منجر به جراحات کشنده می‌شود. اما، این امر معمولا ًبه این دلیل است که یا سر و صدای پس زمینه بیش از حد بالا بوده یا فرد دارای افت شنوایی شدید بوده، نه به دلیل استفاده از محافظ شنوایی. استفاده از محافظ های شنوایی، هم سر و صدا و هم صدای هشدار را به یک اندازه کاهش می‌دهد. بنابراین اگر صدای هشدار بدون استفاده از محافظ های شنوایی قابل شنیدن باشد، معمولاً موقع استفاده از محافظ شنوایی نیز شنیده می‌شود.

آیا استفاده از محافظ شنوایی مانع از شنیدن صداهای مهمی که دستگاهها و تجهیزات تولید می‌کنند، نمی‌شود؟

برخی از گوشی های محافظ، فرکانس های خاصی را بیشتر از بقیه فرکانس ها کاهش می‌دهد؛ بنابراین استفاده از آنها باعث می‌شود صدا متفاوت شنیده شود. در مواردیکه مهم است که صدا تغییر نکند، فقط آرام تر به گوش برسد، محافظ های شنوایی ای وجود دارند که می‌تواند موجب تضعیف صدای یکنواخت ایجاد نماید. همچنین محافظ های شنوایی وجود دارد که با سر و صدا فعال می‌شود و اجازه می‌دهد صداهای نرمال از گوش عبور کنند و فقط وقتی روشن می‌شوند که سر و صدا به سطح خطرناک برسد.

چطور از گوشی های محافظ خود باید مراقبت و استفاده کرد؟

• بطور مداوم پوشیده شود. هر زمان، همیشه، و د معرض ر سر و صدا خطرناک از آنها استفاده کنید.
• آنرا تمیز نگه دارید. گوشی ها و دسته های آنرا تا جای ممکن تمیز نگه دارید.

چه مدت ماندن در صدای بلند می‌تواند برای فرد خطرناک باشد؟

شدت آسیب شنوایی هم به سطح صدا و هم مدت زمان مواجهه با آن بستگی دارد. مدت مواجهه بی خطر با صدا با افزایش میزان صدا کاهش می یابد و برای تعیین  این مدت  باید از کارشناس بهداشت حرفه ای کمک گرفت. در عین حال توصیه میشود که کارکنان هر زمان که در معرض صداهای بلند هستند، با استفاده از محافظ های شنوایی از گوش خود محافظت می‌نمایند.

چگونه می‌توانم تشخیص دهیم که سر و صدا بیش از حد بلند است؟

دو راه برای این کار وجود دارد:

اول، اگر برای صحبت با فردی که با فاصله یک دست از شما فاصله دارد، مجبور باشید صدای خود را بالا ببرید، در اینصورت سر و صدا احتمالاً خطرناک است.

دوم، اگر پس از خروج از یک مکان پر سر و صدا، گوش شما زنگ بزند یا صدا به نظر مبهم یا گنگ برسد، احتمالا با سر و صدای خطرناک مواجه هستید.

هر چند وقت یکبار باید شنوایی فرد مورد بررسی قرار گیرد؟

هر کسی که به طور منظم در معرض سر و صدای خطرناک قرار دارد، باید یک تست شنوایی سالانه انجام دهد. همچنین، هر کسی که در شنوایی خود تغییر حس می‌کند (یا کسی که دچار وزوز گوش شده)، باید گوش خود را چک کند. افرادی که گوش های سالم دارند و در معرض سر و صدای خطرناک نیستند، باید هر سه سال یکبار تست شنوایی انجام دهند.

آیا برنامه های پیشگیری برای فردی که در حال حاضر افت شنوایی دارد و از سمعک استفاده می‌نماید، کاربرد دارد؟

اگر فرد دچار شنوایی شده است، حفاظت از شنوایی باقیمانده وی مهم است. صداهای بلند می‌تواند باعث آسیب بیشتر به شنوایی فرد شود و برقراری ارتباط در محل کار و با خانواده و دوستان را برای فرد دشوارتر سازد بنابراین رعایت اصول حفاظت شنوایی در این افراد باید با دقت بیشتری صورت پذیرد.